[ Pobierz całość w formacie PDF ]

jeszcze w innych wartości religijne, honor, wolność, potęga polityczna itp. Istnieją oczywiście
różne wartości i jednostki lub grupy mogą im przypisywać większą lub mniejszą wagę, w
każdej grupie istnieje uznana hierarchia wartości. Jest interesującym ćwiczeniem próba
ustalenia hierarchii wartości swoich własnych i wartości kolegów, rodziny i znajomych: co
każdy z nich uważa za wartość najwyższą i z czego jest gotów zrezygnować dla jej
osiągnięcia? Jak już podkreślaliśmy, socjologa interesuje kultura tylko w tym zakresie, w
jakim wpływa ona na zachowania i życie społeczne, stąd i wartości interesują nas tylko jako
wyznaczniki postępowania jednostek i grup. Dążenie do nich wpływa na stosunki między
jednostkami, gdyż jednostki też się ocenia z punktu widzenia ich przydatności, jaką mogą
mieć w dążeniu do osiągnięcia pewnych wartości (np. wyżej się ceni dobrego nauczyciela,
dlatego, że może on więcej nauczyć, wyżej się ceni uczciwego kupca, dobrego robotnika niż
partacza). Wartością jest także doskonałość w wykonywaniu czynności. Wartości są więc
regulatorami ludzkich dążeń i postępowania, pozwalają na ocenę cudzego postępowania,
służą jako podstawa oceny społecznej przydatności członków grupy, a więc wpływają także
na hierarchię społeczną i na zasady współżycia społecznego. Skąd się biorą wartości w życiu
zbiorowym? Są one wytworem zbiorowym, kształtują się nieraz w długotrwałych procesach,
są wynikiem doświadczeń zbiorowych. Ustalanie hierarchii wartości jest rezultatem
zróżnicowania społeczeństwa, gdyż niektóre grupy, silniejsze i bardziej wpływowe (np.
szamani i kapłani mający wpływ na siły nadzmysłowe, a zatem mogący decydować o losach
jednostki czy grupy), miały większą możność niż inne podgrupy utrwalać swoje wartości i
umieszczać je wysoko w hierarchii. Skala wartości ideologicznych, ekonomicznych,
politycznych zależy więc od siły i znaczenia grup, które za nimi stoją. Od siły grup zależą
także konflikty między systemami wartości. Np. zjawiska nietolerancji religijnej, politycznej
czy ideologicznej są związane z interesami grup, które w utrzymaniu priorytetu swoich
wartości widzą warunek zabezpieczenia realizacji swoich interesów. Niektóre wartości,
których poszanowania grupa wymaga bezwzględnie (np. u nas ideologia socjalistyczna,
prawo, tradycja narodowa, państwo, niepodległość, wolność), są wpajane w procesie
socjalizacji i wychowania szczególnie silnie. Inne wartości są uważane za mniej ważne (np.
własność prywatna, prestiż osobisty). Zobaczymy dalej, omawiając zagadnienia więzi
społecznej, że ten mechanizm dążenia do wartości jest potężnym czynnikiem konformizmu,
wewnętrznej spójności grupy wynikającej z podobieństwa dążeń i zachowań jednostek, z
podobieństwa stosowanych kryteriów ocen. W procesie socjalizacji niektóre wartości zostają
"zinternalizowane", tzn. tak przyswojone przez jednostki, że dążenie do nich staje się czymś
naturalnym. Psychologiczny proces internalizacji jest przedmiotem ciągłych dyskusji *16.
Różne szkoły psychologii i psychologii społecznej dają jego różne wytłumaczenia. W każdym
razie fakt, że niektóre czynniki i wartości kontrolujące zachowanie jednostki zostają niejako
"wbudowane" w jej osobowość - jest ważnym faktem ciągłości życia społecznego. c) Trzeci
mechanizm wpływu kultury na społeczeństwo polega na ustalaniu wzorów zachowania się
czyli reagowania na określone sytuacje. Nie naturalne skłonności do okazywania sympatii, ale
wzory ustalone w danej kulturze powodują, że w jednym społeczeństwie ludzie witają się
przez podanie ręki, w innym przez potarcie nosów, a w trzecim przez głęboki ukłon w pas.
Uczucie sympatii czy szacunku, psychologicznie biorąc, jest podobne lub - może nawet
identyczne u wszystkich ludzi, lecz jego wyraz zewnętrzny jest określony przez kulturalne
wzory zachowania. Istnieją takie wzory a zachowanie zgodne z nimi jest określane jako
przyzwoite, ich naruszenie jest nieprzyzwoitością spotykającą się z potępieniem. Zwłaszcza
zachowania w sytuacjach ważnych dla życia grupy jako całości, a więc ceremonie
towarzyskie, uroczystości grupowe, obrzędy religijne i magiczne, ważne wydarzenia w życiu
rodzinnym, pogrzeby itp. Kulturowy wzór zachowania określa zatem, jak jednostka powinna
reagować na sytuacje uważane za doniosłe dla niej samej i dla grupy, aby zachowywać się [ Pobierz całość w formacie PDF ]