[ Pobierz całość w formacie PDF ]

nać karki.
To usposobienie, harde i niezłomne, stanowi
główną pobudkę i osnowę książki Forteseue'go.
"Są dwa rodzaje rządów,  mówi on,  z których
jeden jest królewskim i absolutnym, drugi
królewskim i konstytucyjnym. " (1). Pierwszy
panuje we Francyi, drugi w Anglii. "Różnica
pomiędzy niemi na tem zależy, że pierwszy utrzy-
muje ludy pod władzą praw, które sam stanowi,
nakładając na te ludy bez ich zezwolenia podatki
i inne opłaty takie, jak sam chce; drugi zaś nie
może przepisywać Judom innych praw prócz tych,
które one same dla siebie ustanowią, ani, co za
tem idzie, bez ich zezwolenia okładać ich podatka-
mi. "
W państwie, które z dwu wymienionych rodza-
jów rządu posiada drugi, wola narodu "jest na-
jważniejszą z rzeczy istniejących, jest taką rzeczą,
która wysyła krew do głowy i do wszystkich
członków ciała państwowego... I jak w ciele fizy-
cznem głowa nie może odmieniać swoich nerwów,
ani odmawiać członkom sił i krwi, któremi odży-
wiać się one mają, tak król, będący głową ciała
państwowego, nie może odmieniać praw, które
rządzą tem ciałem, ani odbierać narodowi samego
249/259
jego bytu, przez sprzeciwianie się jego żądaniom
lub odmowom. W rządzie tego rodzaju król wynie-
siony zostaje do swej godności tylko dla rozcią-
gania opieki i obrony nad poddanymi prawa, nad
ciałami ich i dobrami; naród obdarza go władzą
tylko w tym celu i wykonywanie jakiejkolwiek innej
władzy (2) jest mu wzbro-
-------------------------
(1) Jus regale ( prawo królewskiej w przeci-
wstawieniu do jus regale et politicum (prawa
królewskiego i państwowego).
(2) Fortescue "In leges Angliae" Londyn 1599.
"Wzbronione jest Królowi Angielskiemu w królest-
wie swojem dowolnie zmieniać prawo, bo król nie
tylko królewskim, lecz zarazem i politycznem
prawem panuje. W ustroju państwowym wola nar-
odu jest rzeczą najpierwszą i najżywotniejszą, ma-
jąca w sobie krew, to jest, troskliwość polityczną o
pożytek narodu, którą do głowy i członków wszys-
tkich tegoż ustroju przesyła, i tem też ustrój żywi
się i żyje.
W słowach powyższych, wypowiedzianych w
wieku piętnastym, znajduje się już cała teorya
Locke'a; tak dalece doświadczenie posiada moc
wytwarzania teoryi, tak dalece używanie wolności
250/259
odsłania przed ludz
mi samą jej istotę! Ale Fortes-
cue posuwa się dalej jeszcze: wiersz po wierszu,
przeciwstawi on prawo rzymskie, będące dziedz-
ictwem po ludach łacińskich, prawu angielskiemu,
stanowiącemu własność ludów teutońskich. Pier-
wsze, jako dzieło władzców absolutnych, skłon-
nem jest do poświęcania jednostek: drugie, jako
wytwór powszechnej woli narodu, chętnie opieku-
je się jednostką i troszczy się o nią. Forteseue
wskazuje zasady, które prawoznawców rzymskich
skłaniały do przyznawania mocy obowiązującej
wszelkiemu orzeczeniu władzcy, i zestawia je ze
statutami angielskiemi "które, nie przez wolę
władzcy, lecz za zgodą całego królestwa, przez
mądrość trzechset najwyborniejszych ludzi
stanowione, nie mogą wyrządzać szkód narodowi,
lecz, przeciwnie, muszą przynosić mu pożytek. "
Zestawia on dalej samowolne mianowanie urzęd-
ników cesarskich ze sposobem wybierania sher-
iffa, którego co rok i w każdem hrabstwie król
wybiera z pomiędzy trzech rycerzy lub giermków
tegoż hrabstwa, wskazanych mu przez radę
lordów duchownych i świeckich, sędziów
wyższych, baronów szachownicy (zarz. skarbu) i
innych wysokich dostojników.. Zestawia nakoniec
sądową procedurę rzymską, która dla wydania
251/259
-----------------------
"I jak głowa ciała fizycznego nie może
przemienić nerwów, ani odmówić członkom krwi i
sił swoich, tak król, jako głowa politycznego ciała,
nie może odmieniać praw, ani odbierać narodowi
tego, co jest samą jego istotą (substantia); król
bowiem jest wyniesiony na to dostojeństwo dla
obrony praw poddanych swoich i tylko tę władzę,
od narodu płynącą, posiada.
"Prawa Anglii nie wolą monarszą, lecz zgodą
całego narodu są, stanowione,  mądrością
więcej niż 300 wybranych mężów,  na to, aby
narodowi nie wyrządzili żadnej szkody, a samym
sobie nie przysparzali ztąd żadnej korzyści. "
W każdym okręgu jest pewien urzędnik,
zwany vice-hrabia. królewskim, który oprócz właś-
ciwych urzędowi swemu czynności, spełniać ma
wyroki i rozkazy sądów, a jego urząd jest jed-
norocznym i dłużej niż rok trwać nie może, tak,
że nie wolno nikomu przez dwa lata po sobie
następujące urzędu tego sprawować. "
"Co rok, w przeddzień Wszystkich Z
więtych
zbierają się w pałacu królewskim (saccarium reg-
is, kings Exchequer) wszyscy doradzcy króla
duchowni i świeccy i wszyscy jego sędziowie
wyżsi, baronowie pałacowi, nadzorca rotuł (Master
252/259
of the rolls) i niektórzy inni urzędnicy, którzy
wszyscy, za zgodą ogólną, mianują w każdem
hrabstwie trzech rycerzy, ludzi od oręża (armigeri,
knights albo squires), używających w tem hrab-
stwie opinii najlepszych, najzdolniejszych, na-
jbardziej godnych urzędu vice-hrabiowskiego; z
tych trzech zaś król wybiera tylko jednego, a hrab-
stwo dyplomem go na urzędzie ustanawia. "
"Dwunastu przysięgłym podług przepisanej
formy, którzy oprócz ruchomości posiadają
jeszcze majątek wystarczający na utrzymanie, są
uczciwi, prawi niepodejrzani dla żadnej ze stron,
lecz sąsiadujący z niemi, odczytuje się w sądzie
po angielsku materyał zebrany i uchwały zapadłe
w procesie. "
wyroku potępiającego żądała zeznań tylko
dwóch świadków, w przeciwstawieniu do sądu
przysięgłych, z dozwoleniem trzykrotnej rekuza-
cyi, z przedziwnem ubezpieczeniem sprawiedli-
wości wyroków, udzielanem przez liczbę, uczci-
wość, dobrą sławę i położenie społeczne członków
takiego sądu. Taką obronę i opiekę prawa posi-
adając, gminy angielskie muszą znajdować się w
stanie kwitnącym. Młodemu księciu, którego jest
wychowawcą, Fortescue zaleca przypatrzenie się
gminom francuzkim. Opłaty pogłówne, podatki od
soli i wina, kwaterunki wojskowe, doprowadziły je
253/259
do najwyższej nędzy. "W czasie podróży swoich [ Pobierz całość w formacie PDF ]